نکات فنی گیاهپزشکی – بخش دوم

بر اثر کمبود آهن تولید سبزینه ( کلروفیل ) در برگ کاهش می یابد و برگ ها حالت رنگ پریده پیدا می کنند. در ابتدا این رنگ پریدگی در فاصله بین رگبرگ ها رخ می دهد. با شدت یافتن کمبود آهن تمام سطح برگ به جز رگبرگ ها زرد می شود.

نقش روی در گیاهان مخصوصا در مراحل مختلف رشد بسيار حائز اهميت است. اما وجود بيشتر از حد استاندارد در سطح خاک نيز مي‌تواند محدوديت ‌هايي در رشد گياه ايجاد کند. آنزيم‌هاي روي با تاثير گذاري بر هورمون‌هاي رشد به افزايش ارتفاع گياه کمک مي‌کند. تاثير گذاري ديگر آن بر عمل تلقيح و باروري است. فعاليت‌هاي فيزيولوژيکي گياهان منوط به وجود عنصر روي است. بنابراين در فرايندهاي فتوسنتز نيز نقش مهمي را ايفا مي‌کند و موجب تشکيل قند، سنتز پروتئين، رشد و مقاومت گياهان در برابر عوامل بيماري‌زا مي‌شود.بدین ترتیب کمبود روی موجب اختلال در فعالیت های فیزیولوژیکی گیاهان می شود. حاصلخیزی و سلامت گیاه به خطر می افتد و نتیجه آن نیز کاهش کیفیت محصول است.

منگنز از عناصر غذایی کم مصرف محسوب می‌شود. این عنصر نقش ضروری در عمل تنفس داشته و فعال کننده آنزیم‌هایی مانند نیتریت ردوکتاز بوده که در متابولیسم ازت دخالت دارد.در خاک‌هایی که میزان آهک بالاست مقدار منگنز قابل دسترس کم است.یکی از مشکلاتی که در اثر کمبود منگنز به وجود می‌‌آید تاخیر در رسیدگی محصول و عدم همزمانی در رسیدن محصول می‌باشد. در شرایط حاد و کمبود شدید منگنز شاهد عدم رسیدگی در محصولاتی مثل انجیر، پسته، انگور و بسیاری دیگر از گیاهان هستیم.

مس  یک عنصر ریز مغذی است که در مقادیر بسیار کم مورد احتیاج گیاه است. مس بیشتر در فعالیت ‌های آنزیمی گیاه و تشکیل کلروفیل دخیل است. در فرایند فتوسنتز دخیل است و برای تنفس و متابولیسم کربوهیدرات ها و پروتئین ها ضروری است. همچنین در رنگ پذیری میوه ها و گل ها نقش دارد. وجود این عنصر در سیستم‌های آنزیمی اکسیداز-کاتالاز ضروری است. همچنین این عنصر در تولید کلروپلاست و واکنش‌های انتقال الکترون سهیم و فعال کننده چندین آنزیم است. مس برخی از آنزیم‌های مؤثر در سنتز لیگنین در گیاهان را فعال می‌کند و در چندین سیستم آنزیم ضروری است. همچنین در فرایند فتوسنتز مورد نیاز است، در تنفس گیاهی ضروری است و به متابولیسم کربوهیدرات‌ها و پروتئین‌ها کمک می‌کند. مس همچنین به تقویت عطر و طعم و رنگ در سبزیجات و رنگ در گل کمک می‌کند. این عنصر در گیاه متحرک نیست و بنابراین کمبود آن ابتدا در برگ‌های جوانتر گیاه مشاهده می‌شود.

نقش بور در گیاهان:

• در استحکام دیواره سلولی نقش مهمی را به عهده دارد.
• عملکرد غشا و تقسیم سلولی را بهبود می‌دهد.
• مسیرهای متابولیکی را کنترل می‌کند.
• منجر به توسعه گل‌ها می‌شود.
• رشد میوه‌ها را بهتر می‌کند.
• بر تولید مثل تاثیر مثبتی دارد.
• در حرکت قندهای درون گیاه مشارکت دارد.

مولیبدن یکی از هشت عنصر «ریزمغذی» و ضروری برای رشد گیاه است. بور، آهن، منگنز، روی، مس، نیکل و کبالت عناصر دیگر هستند. چون گیاهان به مقدار اندکی از آن‌ها نیاز دارند (تقریبا پنجاه گرم در هر هکتار)، در زمره‌ی عناصر میکرو دسته‌بندی شده‌اند. در گیاهانی غیر از حبوبات، مولیبدن کمک می‌کند نیترات جذب شده از خاک به استفاده گیاه برسد. بدون مقدار کافی آن، گیاهان نمی‌توانند به شکلی کارآمد نیترات را به آمونیوم تبدیل کنند و در نهایت از آن در ساخت آمینو اسیدها استفاده کنند. در نتیجه، نیترات در برگ‌ها تجمع می‌یابد و کناره‌های برگ به شکلی سوخته در می‌آید.

چنین وضعیتی در حبوبات نیز اتفاق می‌افتد. با این تفاوت که با کمبود مولیبدن، آنزیم نیتروژناز به اندازه‌ی کافی در دسترس نیست و برای همین از توانایی باکتری غدد ریشه برای تثبیت نیتروژن اتمسفر کاسته می‌شود. مولیبدن، علاوه بر متابولیسم نیتروژن در گیاهان، در متابولیسم فسفر و سولفور نیز دخالت دارد.

اثرات سینرژیسم و آنتاگونیسم عناصر:

گاهی اوقات جذب یک عنصر غذایی مانع جذب بعضی عناصر دیگر می گردد، این پدیده را آنتاگونیسم یا رقابت کنندگی گویند .

چنانچه افزایش غلظت یک عنصر با کاهش غلظت عنصر دیگر همراه باشد این دو عنصر نسبت به هم ناسازگارند .

همچنین گاهی ملاحظه می شود که جذب یک عنصر غذایی توسط گیاه باعث تشدید و افزایش شدت جذب یک یا چند عنصر غذایی دیگر می گردد، به این پدیده سینرژیسم یا تشدید کنندگی یا هم افزایی گویند.

بعنوان مثال:

غلظت بالای کلسیم؛ مانع جذب بر، آهن و منیزیم میشود.

غلظت بالای فسفر مانع جذب آهن و منیزیم میشود.

غلظت بالای پتاسیم مانع جذب منیزیم میشود.

غلظت بالای نیتروژن مانع جذب مس میشود.

غلظت بالای مس جذب آهن را کاهش می دهد.

نتایج نشان می­دهد که فلزات سنگین بر خلاف آلوده کننده های آلی، تغییر ناپذیر و غیر قابل تجزیه و دارای اثرات فیزیولوژی بر موجودات زنده می باشند و در غلظت های کم حائز اهمیت می باشد. فلزات سنگین به طور طبیعی در خاک بر اثر فرآیندهای پدوژنیک(تکامل خاک) ایجاد می شوند. عواملی انسانی همچون توسعه مناطق صنعتی، پسماندهای معدنی، استفاده از کودهای شیمیایی، آفت کشها، لجن فاضلاب و آبیاری زمینهای کشاورزی با فاضلاب، باقی مانده های ناشی از سوختن زغال سنگ، پتروشیمی ها و رسوبات اتمسفری می توانند غلظت این فلزات را افزایش داده و باعث آلودگی خاک به فلزات سنگین شوند. به عنوان مثال مسمومیت فسفری ناشی از جذب بیش از حد فسفر معدنی، ازدیاد غلظت آن در بافت های گیاهی و به هم خوردن تعادل عناصر غذایی، منجر به کاهش عملکرد محصول، کاهش جذب مس، غیر متحرک شدن آهن در گیاه، ممانعت از جذب آهن توسط ریشه، تشدید کمبود عنصر روی و مختل شدن متابولیسم روی درون گیاه، کاهش میکوریزایی شدن ریشه، آلودگی خاک به کادمیوم، که مشکلاتی برای سلامتی انسان به همراه دارد، تنزل کیفیت محصول از جمله کاهش پروتئین گندم، ازدیاد بار منفی خاک، تخریب ساختمان خاک و آلودگی آب ها به فسفر و بروز پدیده به پروری(Eutrification) می گردد. کودهای وارداتی نظیر محصولات: آکساپل و فلکسیپر آلمان با ساختار شیمیایی ویژه و عاری بودن از عنصر سمی کلر نسبت به کودهای تولید داخل، دوز مصرف بسیار پایین تر و کمتری دارند، دارای قابلیت مصرف به صورت محلولپاشی و کود آبیاری و هم چنین استفاده در سیستم هیدروپونیک می باشند. به عنوان مثال مصرف کودهای شیمیایی تولید داخل دارای دوز مصرف 40 تا 50 کیلو در هکتار می باشند در صورتی که دوز مصرف کودهای وارداتی به سبب ساختار شیمیایی ویژه 10 تا 15 کیلو در هکتار می باشد. ضمن اینکه خطر آلودگی خاک های کشاورزی و آب های زیرزمینی به سبب مسمومیت عناصر ماکرو المنت نظیر: ازت، فسفر و پتاسیم و کلسیم وجود نخواهد داشت.